ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 10 ਸਤੰਬਰ 2025 – ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਾਬੰਦੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ ਜਨਰੇਸ਼ਨ ਜ਼ੈੱਡ (Gen-Z) ਦੇ ਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਕਾਰਨ ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਸਥਿਤੀ ਵਿਗੜਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਆਏ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਸੰਸਦ ਭਵਨ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਸੰਸਦ ਭਵਨ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਭਵਨ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਿਵਾਸ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਨਿਵਾਸ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਇਮਾਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਭੰਨਤੋੜ ਅਤੇ ਅੱਗਜ਼ਨੀ ਹੋਈ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕੇਪੀ ਸ਼ਰਮਾ ਓਲੀ, ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਰਾਮ ਚੰਦਰ ਪੌਡੇਲ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਰਮੇਸ਼ ਲੇਖਕ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਨਿਵਾਸਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅੱਗ ਲਗਾਈ ਗਈ। ਪਾਰਟੀ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨਾਂ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸੰਸਦ ਭਵਨ, ਸਿੰਘ ਦਰਬਾਰ (ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀਆਂ ਦੀ ਰਿਹਾਇਸ਼) ਅਤੇ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਬੈਂਕਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ।
ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋ ਕੇ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦਰ ਦੇਉਬਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਅਰਜੂ ਰਾਣਾ ਦੀ ਕੁੱਟਮਾਰ ਕੀਤੀ। ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਪੋਡੋਲ ਦਾ ਕਾਠਮੰਡੂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਬਾਹਰ ਭਜਾ-ਭਜਾ ਕੁੱਟਮਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਨੇਪਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਕੇਪੀ ਸ਼ਰਮਾ ਓਲੀ ਨੇ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਫੌਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਅਣਜਾਣ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਲੈ ਗਈ ਹੈ। ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ੇਖ ਹਸੀਨਾ ਵਾਂਗ ਦੇਸ਼ ਛੱਡਣਾ ਪਿਆ। ਹੁਣ ਤੱਕ 22 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ 400 ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਜ਼ਖਮੀ ਹਨ। ਹਿੰਸਾ ਅਜੇ ਵੀ ਜਾਰੀ ਹੈ।
ਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ, ਫੌਜ ਨੇ ਮੰਗਲਵਾਰ ਰਾਤ 10 ਵਜੇ ਤੋਂ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਹੈ। ਨੇਪਾਲੀ ਫੌਜ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੁਸ਼ਕਲ ਸਮੇਂ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਕੁਝ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਅਨਸਰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟ ਅਤੇ ਅੱਗਜ਼ਨੀ ਵਰਗੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਬੰਦ ਕਰੋ।
ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਅੰਦੋਲਨ ਕਿਉਂ ਭੜਕਿਆ, ਕੀ ਨੌਜਵਾਨ ਸਿਰਫ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਕਾਰਨ ਹਿੰਸਕ ਹੋਏ ਜਾਂ ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਹਨ ? ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਕ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਥੇ ਪੜ੍ਹੋ…
ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਪੀੜ੍ਹੀ ਜ਼ੈੱਡ (Gen-Z), ਯਾਨੀ 1997 ਤੋਂ 2012 ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਨੌਜਵਾਨ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ, ਮਹਿੰਗਾਈ ਅਤੇ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਸਨ। ਪੀੜ੍ਹੀ ਜ਼ੈੱਡ ਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਭਾਈ-ਭਤੀਜਾਵਾਦ ਅਤੇ ਮਨਪਸੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਕਤੀ ਦੇਣ, ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਦੌਰਿਆਂ, ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਾਰਟੀਆਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਂਡੇਡ ਸਮਾਨ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇੰਡੋਨੇਸ਼ੀਆ ਅਤੇ ਫਲਸਤੀਨ ਦੀ ‘ਨੇਪੋ ਬੇਬੀ’ ਮੁਹਿੰਮ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਟ੍ਰੈਂਡ ਕਰਨ ਲੱਗੀ। ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ, ਤਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ‘ਤੇ ਰੋਕ ਸਮਝਿਆ।
ਤਿੰਨ ਵੱਡੇ ਘੁਟਾਲੇ
ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਤਿੰਨ ਵੱਡੇ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਗੁੱਸਾ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
2021 ਵਿੱਚ 54,600 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਗਿਰੀ ਬੰਧੂ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਅਦਲਾ-ਬਦਲੀ ਘੁਟਾਲਾ
2023 ਵਿੱਚ 13,600 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਪੂਰਬੀ ਸਹਿਕਾਰੀ ਘੁਟਾਲਾ
2024 ਵਿੱਚ 69,600 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਸਹਿਕਾਰੀ ਘੁਟਾਲਾ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਘੁਟਾਲਿਆਂ ਨੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਤਾਂ ਇਹ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਪਾਉਣ ਵਰਗਾ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ, ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਲਿਖਣ ਅਤੇ ਬੋਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਚੰਗਿਆੜੀ ‘ਤੇ ਤੇਲ ਪਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ।
ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ
ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੰਕਟ ਵੀ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ 2019 ਵਿੱਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਦਰ 10.39 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸੀ, ਹੁਣ ਇਹ ਵਧ ਕੇ 10.71 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, 2019 ਵਿੱਚ ਮਹਿੰਗਾਈ ਦਰ 4.6% ਸੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਵਧ ਕੇ 5.2% ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਆਰਥਿਕ ਅਸਮਾਨਤਾ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਿਰਫ 20% ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕੁੱਲ ਦੌਲਤ ਦਾ 56% ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਸਮਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਹਾਸ਼ੀਏ ‘ਤੇ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਸਥਿਰਤਾ, 5 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 3 ਸਰਕਾਰਾਂ
ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਜੁਲਾਈ 2021 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤੱਕ, ਯਾਨੀ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਸਰਕਾਰਾਂ ਆਈਆਂ ਹਨ..
ਜੁਲਾਈ 2021: ਸ਼ੇਰ ਬਹਾਦਰ ਦੇਉਬਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ
ਦਸੰਬਰ 2022: ਪੁਸ਼ਪ ਕਮਲ ਦਹਲ ‘ਪ੍ਰਚੰਡ’ ਨੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ
ਜੁਲਾਈ 2024: ਕੇ.ਪੀ. ਸ਼ਰਮਾ ਓਲੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ
ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਨੇਪਾਲ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਥਿਰਤਾ ਦੀ ਵੱਡੀ ਘਾਟ ਸੀ, ਜੋ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ।
‘ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ ਕਾਰਨ ਨੇਪਾਲ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਮੋਹਰਾ ਬਣ ਗਿਆ’
ਜਦੋਂ ਕੇਪੀ ਸ਼ਰਮਾ ਓਲੀ ਜੁਲਾਈ 2024 ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਆਏ, ਤਾਂ ਇਹ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਚੀਨ ਵੱਲ ਝੁਕਾਅ ਵਧਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਮਰੀਕੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਫੈਸਲੇ ਲਏ। ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਫੈਸਲੇ ਲਏ ਗਏ।
ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਉਥਲ-ਪੁਥਲ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਸਿਰਫ ਚੀਨੀ ਐਪ ਟਿੱਕ-ਟੋਕ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਕਿ ਵੱਡੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਨੇਪਾਲ ਨੂੰ ਮੋਹਰਾ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਵਧਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ
ਕੇਪੀ ਸ਼ਰਮਾ ਓਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨੇਪਾਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਕਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਲਿਪੁਲੇਖ ਦੱਰਾ ਦਿਖਾਇਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧਾਂ ਵਿੱਚ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਚੀਨ ਨਾਲ ਵਧਦੀ ਨੇੜਤਾ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤ ਨਾਲ ਸਬੰਧ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਣਾਅਪੂਰਨ ਸਬੰਧਾਂ ਦਾ ਨੇਪਾਲ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ‘ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਆਰਥਿਕ ਦਬਾਅ ਵਧਿਆ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੇਚੈਨੀ ਵੀ ਵਧੀ।
