- ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਮੁਖੀ ਛੇ ਜੈੱਟਾਂ ਨਾਲ ਆਖਰੀ ਉਡਾਣ ਭਰਨਗੇ
- ਮਿਗ-21 ਨੇ ਤਿੰਨ ਜੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਇੱਕ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 26 ਸਤੰਬਰ 2025 – ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੀ ਰੀੜ੍ਹ ਦੀ ਹੱਡੀ ਮੰਨੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮਿਗ-21 ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਅੱਜ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਏਅਰ ਬੇਸ ‘ਤੇ ਵਿਦਾਇਗੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਜੰਗੀ ਜਹਾਜ਼ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ।
ਵਿਦਾਇਗੀ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ, ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਮੁਖੀ ਏਪੀ ਸਿੰਘ 23 ਸਕੁਐਡਰਨ ਦੇ ਛੇ ਜੈੱਟਾਂ ਨਾਲ ਆਖਰੀ ਉਡਾਣ ਭਰਨਗੇ। ਸਕੁਐਡਰਨ ਲੀਡਰ ਪ੍ਰਿਆ ਸ਼ਰਮਾ ਵੀ ਫਲਾਈਪਾਸਟ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਗੇ। ਇਸ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ 1963 ਵਿੱਚ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਆਪਣੀ 62 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੌਰਾਨ, ਸੁਪਰਸੋਨਿਕ ਮਿਗ-21 ਨੇ 1965 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਜੰਗ, 1971 ਦੀ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਮੁਕਤੀ ਜੰਗ, 1999 ਦੀ ਕਾਰਗਿਲ ਜੰਗ ਅਤੇ 2019 ਦੇ ਬਾਲਾਕੋਟ ਹਵਾਈ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਇਹ ਭਾਰਤ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸੁਪਰਸੋਨਿਕ ਜੈੱਟ ਸੀ, ਭਾਵ ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਗਤੀ (332 ਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਕਿੰਟ) ਤੋਂ ਵੀ ਤੇਜ਼ ਉੱਡ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸਦੀ ਥਾਂ ਤੇਜਸ ਐਲਸੀਏ ਮਾਰਕ 1ਏ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਰਾਜਨਾਥ ਸਿੰਘ, ਤਿੰਨਾਂ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੈਨਾਵਾਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਅਤੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਕਈ ਅਧਿਕਾਰੀ ਮਿਗ-21 ਦੇ ਸੇਵਾਮੁਕਤੀ ਸਮਾਰੋਹ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਜੈਗੁਆਰ ਅਤੇ ਤੇਜਸ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਗੇ।
ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, 400 ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਿਗ-21 ਕਰੈਸ਼ ਹੋ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ 200 ਤੋਂ ਵੱਧ ਪਾਇਲਟ ਮਾਰੇ ਗਏ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਨੂੰ “ਉਡਣ ਵਾਲਾ ਤਾਬੂਤ” ਅਤੇ “ਵਿਧਵਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ” ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਆਨ ਸੀ.ਸੀ. ਗ੍ਰਾਹਮ, ਆਪਣੇ ਲੇਖ “ਦਿ ਇੰਡੋ-ਸੋਵੀਅਤ ਮਿਗ ਡੀਲ ਐਂਡ ਇਟਸ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਰਿਪਰਕਸ਼ਨਜ਼” ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਵੀ.ਕੇ. ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਮੈਨਨ ਨੇ ਮਿਗ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਲਿਆਉਣ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ 1961 ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚਕਾਰ ਮਿਗ-ਸੀਰੀਜ਼ ਦੇ ਜਹਾਜ਼ਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ ਬਾਰੇ ਮੀਡੀਆ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ, ਤਾਂ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰਾਲੇ ਨੇ ਸਾਰੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
1962 ਵਿੱਚ, ਇੱਕ ਅਮਰੀਕੀ ਕਾਂਗਰਸਮੈਨ ਨੇ ਇੱਕ ਰਿਪੋਰਟ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਨੇ ਰੂਸ ਤੋਂ ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੇ ਦੋ ਸਕੁਐਡਰਨ ਲਈ ਮਿਗ ਜਹਾਜ਼ ਖਰੀਦੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਅਦ, ਅਪ੍ਰੈਲ 1963 ਵਿੱਚ, ਭਾਰਤੀ ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੋਵੀਅਤ-ਨਿਰਮਿਤ ਮਿਗ-21 ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੇੜੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। 1967 ਤੋਂ, ਭਾਰਤੀ ਕੰਪਨੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਏਅਰੋਨੌਟਿਕਸ ਲਿਮਟਿਡ (HAL) ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਮਿਗ-21 ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਅਤੇ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ।
ਮਿਗ-21 ਨੇ 1971 ਦੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨਾਲ ਜੰਗ ਅਤੇ 1999 ਦੀ ਕਾਰਗਿਲ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਦੀ ਜਿੱਤ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਹਵਾਈ ਸੈਨਾ ਦੀ ਇੱਕ ਟੀਮ 1996 ਵਿੱਚ ਮਿਗ-21 ਨੂੰ ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਕਰਨ ਲਈ ਰੂਸ ਗਈ ਸੀ। ਅਪਗ੍ਰੇਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ 2000 ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਜਹਾਜ਼ ਮਿਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ।
1971 ਦੀ ਜੰਗ: ਮਿਗ-21 ਹਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਕਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਲੜਾਕੂ ਜਹਾਜ਼ ਉਸ ਦੌਰ ਦੌਰਾਨ ਗੇਮ-ਚੇਂਜਰ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ।
