- ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੀਕ ਹੋਣ ਦਾ ਡਰ
ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ, 6 ਅਪ੍ਰੈਲ 2024 – ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਇੰਟਰਨੈਟ ਨੇ ਸਾਡੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਔਨਲਾਈਨ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਡਿਜੀਟਲ ਭੁਗਤਾਨ ਤੱਕ, ਸਭ ਕੁਝ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਖਰੀਦਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਭੁਗਤਾਨ ਲਈ ਨਕਦ ਜਾਂ ਕਾਰਡ ਤੋਂ ਵੱਧ QR ਕੋਡ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ‘ਚ ਕੁਝ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਵੀ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਿਜੀਟਲ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਡਿਜੀਟਲ ਧੋਖਾਧੜੀ ਦਾ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਵਧਿਆ ਹੈ।
ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਛੱਤੀਸਗੜ੍ਹ ਦੇ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸਾਈਬਰ ਠੱਗਾਂ ਨੇ QR ਕੋਡ ਰਾਹੀਂ ਇੱਕ ਅਪਾਹਜ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁਪਏ ਦੀ ਠੱਗੀ ਮਾਰੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ, ਅਪਾਹਜ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਟ੍ਰਾਈਸਾਈਕਲ ਵੇਚਣ ਲਈ OLX ‘ਤੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਾਈਬਰ ਅਪਰਾਧੀ ਨੇ ਫ਼ੋਨ ‘ਤੇ ਸੌਦਾ ਤੈਅ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪੇਸ਼ਗੀ ਦੇਣ ਲਈ QR ਕੋਡ ਮੰਗਿਆ ਅਤੇ ਅਪਾਹਜ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਖਾਤੇ ਤੋਂ 32,000 ਰੁਪਏ ਕਢਵਾ ਲਏ ਗਏ।
QR ਕੋਡ ਦਾ ਪੂਰਾ ਰੂਪ ‘ਤਤਕਾਲ ਜਵਾਬ’ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਇਸਦਾ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਕੰਮ ਹੈ ਤੁਰੰਤ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ. ਪਰ ਇਹ ਕਈ ਵਾਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਘਾਤਕ ਸਿੱਧ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਨਾਲ ਲੋਕ Qਆਰ ਕੋਡ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਲਈ ਅੱਜ ਦੀ ਅਹਿਮ ਖਬਰ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ QR ਕੋਡ ਘੁਟਾਲੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਾਂਗੇ। ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਸਿੱਖੋਗੇ ਕਿ – ਕੋਈ ਵੀ QR ਕੋਡ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ? QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਵਰਤਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ?
—— ਸਾਈਬਰ ਠੱਗ QR ਕੋਡਾਂ ਰਾਹੀਂ ਘੋਟਾਲੇ ਕਿਵੇਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ?
QR ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਮੱਸਿਆ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਮੋਬਾਈਲ ਵਿੱਚ ਕੀ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।
ਇਸ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਸਾਈਬਰ ਠੱਗ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਫਰਜ਼ੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟਾਂ ਜਾਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਰਾਹੀਂ QR ਕੋਡ ਭੇਜਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਬ੍ਰਾਊਜ਼ਰ ‘ਤੇ ਇੱਕ ਲਿੰਕ ਖੁੱਲ੍ਹ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਤੁਹਾਡੇ ਬੈਂਕ ਖਾਤੇ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਪੈਸੇ ਕੱਟੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਈ ਵਾਰ ਅਸਲੀ QR ਕੋਡਾਂ ਵਿੱਚ ਨਕਲੀ QR ਕੋਡ ਇਨਬਿਲਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਅਜਿਹੇ QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਾਈਟ ‘ਤੇ ਟਰਾਂਸਫਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੁਹਾਡੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਹੈਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ QR ਕੋਡ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸਾਈਬਰ ਮਾਹਿਰ ਰਾਹੁਲ ਮਿਸ਼ਰਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਾਈਬਰ ਠੱਗ ਰੀਸੇਲ ਐਪਸ (OLX, Quikr) ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਉਤਪਾਦ ਨੂੰ ਸੂਚੀਬੱਧ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਐਡਵਾਂਸ ਪੇਮੈਂਟ ਦੇ ਬਹਾਨੇ QR ਕੋਡ ਦੇਣ ਅਤੇ ਭੇਜਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਲੋਕ ਬਿਨਾਂ ਸੋਚੇ ਸਮਝੇ QR ਕੋਡ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੈਸਾ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
—– QR ਕੋਡ ਰਾਹੀਂ ਭੁਗਤਾਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸਾਵਧਾਨੀਆਂ ਵਰਤਣੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ?
ਸਾਈਬਰ ਮਾਹਿਰ ਰਾਹੁਲ ਮਿਸ਼ਰਾ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਅਣਜਾਣ QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤੁਸੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਟਿਪਸ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਜਿਵੇ ਕਿ – ਜੇਕਰ QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਆਪਣੇ ਆਪ ਖੁੱਲ੍ਹਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਰੱਦ ਕਰੋ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਤੋਂ QR ਕੋਡ ਸਕੈਨਰ ਐਪ ਨੂੰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਨਾ ਕਰੋ। ਇਸ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਮੋਬਾਈਲ ‘ਚ ਮਾਲਵੇਅਰ ਡਾਊਨਲੋਡ ਹੋਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮੋਬਾਈਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਮਰਾ ਐਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਕੈਨਰ ਇਨਬਿਲਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਆਪਣੇ ਸਮਾਰਟਫੋਨ ਦੀ ਸਕਰੀਨ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲੌਕ ਰੱਖੋ। ਆਪਣਾ UPI ਪਿੰਨ ਕਦੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਅਣਜਾਣ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਨਾ ਕਰੋ। ਆਪਣੇ ਖਾਤੇ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਪਾਸਵਰਡ ਵਰਤੋ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਫ਼ੋਨ, ਖਾਤੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਨਿੱਜੀ ਡਿਜੀਟਲ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਅਸਾਧਾਰਨ ਗਤੀਵਿਧੀ ਦੇਖਦੇ ਹੋ, ਤਾਂ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣੇ ਬੈਂਕ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਪਾਸਵਰਡ ਰੀਸੈਟ ਕਰੋ। ਕਿਸੇ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਜਾਂ ਜਨਤਕ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਪੋਸਟ ਕੀਤੇ ਗਏ QR ਕੋਡ ਨੂੰ ਸਕੈਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ, ਜਾਂਚ ਕਰੋ ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਛੇੜਛਾੜ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਜਾਂ ਅਸਲੀ ਕੋਡ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਸਟਿੱਕਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ।
—– ਜੇਕਰ ਕੋਈ QR ਕੋਡ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ?
ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ QR ਕੋਡ ਘੁਟਾਲੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਗਏ ਹੋ, ਤਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਬੈਂਕ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਖਾਤਾ ਅਸਥਾਈ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬੰਦ ਕਰਵਾਓ। ਕਿਉਂਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਸਮੇਂ ‘ਤੇ ਆਪਣਾ ਖਾਤਾ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਤਾਂ ਸਾਈਬਰ ਠੱਗ ਤੁਹਾਡੇ ਖਾਤੇ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਸੇ ਕਢਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ QR ਕੋਡ ਕਿਸੇ ਵੈਬਸਾਈਟ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਪਾਸਵਰਡ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਰੰਤ ਆਪਣਾ ਪਾਸਵਰਡ ਬਦਲੋ। ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਦੁਆਰਾ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ QR ਕੋਡ ਧੋਖਾਧੜੀ ਵਾਲਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਜੇਕਰ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਰੇ ਖਾਤਿਆਂ ਦਾ ਪਾਸਵਰਡ ਲਗਭਗ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿਓ। ਪਾਸਵਰਡ ਵੱਖਰਾ ਅਤੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਨਮਦਿਨ, ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਦੀ ਮਿਤੀ ਵਰਗੇ ਆਮ ਪਾਸਵਰਡ ਨਾ ਰੱਖੋ। ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਸਾਈਬਰ ਧੋਖੇਬਾਜ਼ ਨੇ ਕਿਸੇ ਵੈੱਬਸਾਈਟ, ਔਨਲਾਈਨ ਮਾਰਕੀਟ ਜਾਂ ਐਪ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਦੇ ਗਾਹਕ ਦੇਖਭਾਲ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਤੁਸੀਂ ਸਾਈਬਰ ਧੋਖਾਧੜੀ ਬਾਰੇ 1930 ਜਾਂ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਪੁਲਿਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ‘ਤੇ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਾਈਬਰ ਸੈੱਲ ਵਿੱਚ ਰਿਪੋਰਟ ਦਰਜ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇ। ਜਾਂ https://cybercrime.gov.in/ ਪੋਰਟਲ ‘ਤੇ ਔਨਲਾਈਨ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਦਰਜ ਕਰੋ।
