ਮਣੀਪੁਰ, 22 ਜੁਲਾਈ 2023 – ਮਣੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਦੌਰਾਨ 70 ਹਜ਼ਾਰ ਲੋਕ ਬੇਘਰ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਅੱਗਜ਼ਨੀ ਦੀਆਂ 5 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਈਆਂ ਹਨ। ਕਰੀਬ 150 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਤੋਂ ਨੰਗਨ ਪਰੇਡ ਕਰਵਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਮੀਤੀ ਅਤੇ ਕੁਕੀ ਕਬੀਲੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਖੂਨ ਦੇ ਪਿਆਸੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਮਣੀਪੁਰ ਦੀ ਰਾਜਪਾਲ ਅਨੁਸੂਈਆ ਉਈਕੇ ਨੂੰ ਵੀ ਕਹਿਣਾ ਪਿਆ – ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਹਿੰਸਾ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖੀ।
ਵਿਰੋਧੀ ਧਿਰ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਨਾ ਤਾਂ ਸੀਐਮ ਐਨ ਬੀਰੇਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਸਤੀਫਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮਣੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ। ਹਰ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇੰਨੇ ਮਾੜੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਰਕਾਰ ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਰਹੀ ਹੈ ?
ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਇਹ ਉੱਠ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ 1993 ‘ਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ ਲੱਗ ਸਕਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਹੁਣ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ? ਮਣੀਪੁਰ ਦੀ ਰਾਜਪਾਲ ਅਨੁਸੂਈਆ ਉਈਕੇ ਨੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਇਹੀ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ 1993 ਵਿੱਚ ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਸਲੀ ਹਿੰਸਾ ਭੜਕੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੰਗਲ ਭਾਈਚਾਰਾ ਅਤੇ ਮੀਤਾਈ ਹਿੰਦੂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਭਿੜ ਰਹੇ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਕੂਕੀ ਅਤੇ ਨਾਗਾ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭਿਆਨਕ ਹਿੰਸਾ ਹੋਈ। 3 ਮਈ 1993 ਨੂੰ ਪੰਗਲ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਮੀਤੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਹਿੰਸਾ 5 ਮਈ ਨੂੰ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। 2 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਚੱਲੀ ਇਸ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 130 ਲੋਕ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।
ਉਸੇ ਸਮੇਂ, ਜਨਵਰੀ 1993 ਵਿੱਚ, ਇੰਫਾਲ ਤੋਂ 40 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਨਗਾਓਂ ਪਿੰਡ ਸਾਦੁਖਰੋਈ ਵਿੱਚ ਕੁਕੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿੰਸਾ ਭੜਕ ਗਈ ਸੀ। ਮਨੀਪੁਰ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਵਿਚ ਨਾਗਾਂ ਅਤੇ ਕੂਕਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਭਿਆਨਕ ਖੂਨ-ਖਰਾਬਾ ਹੋਇਆ। 13 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਨਾਗਾ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ 100 ਦੇ ਕਰੀਬ ਕੂਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਜਨਵਰੀ ਦੀ ਘਟਨਾ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲਿਆ। ਸਤੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਤੱਕ ਇਸ ਹਿੰਸਾ ਵਿੱਚ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 400 ਹੋ ਗਈ।
ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ ਏ.ਕੇ. ਸੇਨਗੁਪਤਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਸਥਿਤੀ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਹੈ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲੀਭੁਗਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਹਿੰਸਾ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਇਸ ਹਿੰਸਾ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਆਸੀ ਹੱਲ ਹੈ।
ਜਦੋਂ ਹਾਲਾਤ ਹੱਥੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਤਤਕਾਲੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੋਰੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖੁਦ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਨਰਸਿਮਹਾ ਰਾਓ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 31 ਦਸੰਬਰ 1993 ਨੂੰ ਮਣੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਸ਼ਾਸਨ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਅਗਲੇ ਸਾਲ ਯਾਨੀ 13 ਦਸੰਬਰ 1994 ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਮਨੀਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਥਾਪਿਤ ਹੋਈ ਸੀ।
