- ਸਾਰੇ ਡੈਮਾਂ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਕੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼
ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, 3 ਅਕਤੂਬਰ 2023 – ਹਿਮਾਚਲ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪਾਵਰ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦੇ ਡੈਮ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ‘ਤੇ ਸੁੱਖੂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ਼ਿਕੰਜਾ ਕੱਸਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਹਾਈ ਪਾਵਰ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਇਹ ਕਮੇਟੀ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਸਾਰੇ 23 ਡੈਮਾਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰੇਗੀ। ਕਮੇਟੀ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ‘ਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਫ਼ਾਰਸ਼ ਕਰੇਗੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਚ ਕਮੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਚ ਅਗੇਤੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਦਰਅਸਲ, ਇਸ ਮਾਨਸੂਨ ਦੌਰਾਨ ਮੰਡੀ ਦੇ ਪੰਡੋਹ, ਕੁੱਲੂ ਦੇ ਸਾਂਝ, ਕਾਂਗੜਾ ਦੇ ਫਤਿਹਪੁਰ, ਜੈਸਿੰਘਪੁਰ ਆਦਿ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਰਸਾਤਾਂ ਦੌਰਾਨ ਡੈਮਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਛੱਡਣ ਕਾਰਨ ਤਬਾਹੀ ਮਚ ਗਈ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਭਗਵੰਤ ਮਾਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਿਮਾਚਲ ਨੂੰ ਤਾਅਨੇ ਮਾਰਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਪਾਣੀ ਲੈ ਲਓ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਲੋਕ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਮੰਗਣ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਹੁਣ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਚੱਲੇਗਾ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੰਡੀ, ਕੁੱਲੂ ਅਤੇ ਕਾਂਗੜਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਵੀ ਡੈਮ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿਰੁੱਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਡੈਮ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਤੋਂ ਹੋਏ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਇਸ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅਗਸਤ ਦੇ ਆਖਰੀ ਹਫ਼ਤੇ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਡੈਮ ਬਣਾ ਕੇ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ 23 ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਡੈਮ ਸੇਫਟੀ ਐਕਟ ਦੀ ਧਾਰਾ 44 ਤਹਿਤ ਕਾਨੂੰਨੀ ਨੋਟਿਸ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਇਹ ਨੋਟਿਸ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਚਾਰ ਬਿਜਲੀ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਮੇਂ ਅੰਦਰ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।
ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਅਸਰ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਨੋਟਿਸ ਦੇਣ ਦੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਸਾਰੀਆਂ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਡੈਮ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਬਾਰੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਫ਼ਤ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਅਗੇਤੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਰਗੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਉਪਕਰਨ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ। ਹੁਣ ਹਾਈ ਪਾਵਰ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਡੈਮ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਨਾ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ।
ਸੂਤਰਾਂ ਦੀ ਮੰਨੀਏ ਤਾਂ 15 ਸਤੰਬਰ ਤੱਕ ਹਿਮਾਚਲ ਦੇ 23 ਡੈਮ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟਾਂ ‘ਚੋਂ ਸਿਰਫ ਦੋ ‘ਚ ਹੀ ਅਗੇਤੀ ਚਿਤਾਵਨੀ ਸਿਸਟਮ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਦਕਿ 8 ਜੂਨ 2014 ਨੂੰ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਦੇ ਇਕ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਾਲਜ ਦੇ 24 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਲਾਰਜੀ ਡੈਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪਾਣੀ ਛੱਡੇ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਰੀਆਂ ਹਾਈਡਰੋ ਪਾਵਰ ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੂੰ ਅਗੇਤੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਸਿਸਟਮ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
ਪਰ, 21 ਕੰਪਨੀਆਂ ਨੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲਗਾਇਆ ਹੈ। ਸੈਂਟਰਲ ਵਾਟਰ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੇ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਿਰਫ NTPC ਦੇ ਕੋਲਡਮ ਅਤੇ SJVNL ਦੇ ਨਾਥਪਾ ਝਕੜੀ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਗੇਤੀ ਚੇਤਾਵਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਲਗਾਈ ਗਈ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਚਿੰਤਤ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਜੈਕਟ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਰੁਟੀਨ ਵਾਂਗ ਪਾਣੀ ਛੱਡਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਡੈਮ ਦੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਰ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਹੀ ਪਾਣੀ ਛੱਡਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ‘ਚ ਜਦੋਂ ਭਾਰੀ ਮੀਂਹ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ।
ਬੀਬੀਐਮਬੀ ਦੇ ਪੰਡੋਹ ਅਤੇ ਪੌਂਗ ਡੈਮਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਮਾਨਸੂਨ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਈ ਹੈ। ਲਾਰਜੀ ਅਤੇ ਗਿਰੀ ਨਦੀਆਂ ‘ਤੇ ਸਥਿਤ ਬਿਜਲੀ ਬੋਰਡ ਦਾ ਜੈਤੋ ਡੈਮ ਵੀ ਹੜ੍ਹ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਖੜਾ, ਚਮੇਰਾ, ਨਾਥਪਾ, ਕੋਲ ਡੈਮ, ਪਾਰਵਤੀ ਅਤੇ ਬਜੋਲੀ ਡੈਮਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਡੈਮ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਲਾਨਾ-2 ਡੈਮ ਦੇ ਗੇਟ ਅਜੇ ਵੀ ਬੰਦ ਹਨ। ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸੁੱਖੂ ਨੇ ਵੀ ਬੀਬੀਐਮਬੀ ਦੇ ਗੈਰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰਾਨਾ ਰਵੱਈਏ ’ਤੇ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਹੈ।
ਬਿਜਲੀ ਸਕੱਤਰ ਰਾਜੀਵ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਾਈ ਪਾਵਰ ਕਮੇਟੀ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸਾਰੇ ਡੈਮਾਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰੇਗੀ। ਇਹ ਡੈਮ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹੇਗਾ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਸਿਫਾਰਿਸ਼ ਕਰੇਗਾ।
